همه چیز در مورد دررفتگی استخوان فک، علائم، تشخیص و راه های درمان آن

در رفتگی یا شکستگی فک چیست؟

شکستگی فک به معنی وجود شکستگی در استخوان فک پایین است اما در رفتگی فک به معنای تغییر مکان دادن فک تحتانی است. در واقع در شکستگی و دررفتگی فک مفصلی که فک پایین را به جمجمه متصل می‌کند آسیب می‌بیند این مفصل که در  دو طرف وجود دارد.مفصل گیجگاهی ‌زیرواره‌ای (temporomandibular joint, TMJ) نام دارد. 

هر کدام از این آسیب‌های فک بر اثر عوامل مختلفی همچون ضربات شدید به صورت رخ می‌دهند. کشیدن بیش از حد فک در هنگام خمیازه کشیدن یا گاز زدن غذا هم می‌تواند باعث در رفتگی فک شود. 

شکستگی و دررفتگی فک باعث درد شدید در فک شده و حرکات آن را محدود می‌کند، همچنین مشکلاتی برای غذا خوردن و تنفس بیمار هم ایجاد می‌شود. شکستگی فک باعث ورم صورت و تورم شده در حالی‌که در در رفتگی، فک پایین به نسبت جمجمه تغییر مکان می‌دهد.  اقدامات درمانی فوری برای کم کردن مشکلات و سرعت بخشیدن به فرایند درمان بسیار ضروری است. 

استخوان فک از دو بخش تشکیل می شود

بیایید با بحثمان را با توضیح ساده ای از آناتومی فک شروع کنیم تا بهتر علت دررفتگی استخوان فک را بفهمیم. دکتر وارن، جراح پلاستیک ساکن نیویورک، این گونه توضیح می دهد که  دو مفصل گیجگاهی زیر آرواره ای، فک پایین شما را به جمجمه تان متصل می کنند. مانند سایر مفاصل بدن، این مفصل نیز از دو استخوان جدا از هم که به واسطه احاطه شدن توسط وتر (تاندون) های عضلانی در کنار هم ثابت می شوند تشکیل شده است.

سر استخوان فک شما در زیر چانه تان قرار دارد و این استخوان تا زیر گوش امتداد می یابد. این استخوان دارای دو جز اصلی است، جز اول استخوان آرواره ای زیرین است که بخش متحرک و پایینی فک است که تکیه گاه دندان های شما است و استخوان آرواره ای زبرین که فک بالایی را تشکیل می دهد و همواره ثابت است.

اتصال این دو بخش ساختاری لولا دار را شکل می دهد که حرکات لازم برای غذا خوردن، صحبت کردن و خمیازه کشیدن را ممکن می کند. استخوان های فک ما به کمک عضلاتی که به آنها متصل هستند می توانند به خوبی جلو، عقب، بالا و پایین بروند و البته درست به همان روانی که استخوان فک می تواند بالا و پایین برود می تواند به طرفین نیز حرکت کند.

دکتر چندوانی، DMD، BDS و استادیار دانشگاه علوم دندانپزشکی ، توضیحات تکمیلی را پیرامون ساختار فک ارائه می دهد: “بخشی از استخوان آرواره فک زیرین که معمولا دررفتگی ها در آن ناحیه روی می دهد کندیل نام دارد، کندیل استخوان کوچکی است که می چرخد و باز شدن فک را ممکن می کند. این بخش از استخوان ثبات خود را به کمک هماهنگی وتر های عضلانی، عضلات و سایر بخش های استخوان فک حفظ می کند. اگر ضربه ای به فک وارد شود، کندیل یا غضروفی (دیسک مفصلی) که باعث نرم تر بودن یک سمت از استخوان می شود می تواند در برود.”

به طور کلی دررفتگی فک به سمت جلو اتفاق می افتد اما مواردی که دررفتگی جهت گیری های دیگری گرفته باشد نیز وجود دارد.
 

علل دررفتگی و شکستگی فک 

پزشکان به قسمت پایینی استخوان فک مندیبل می‌گویند. این قسمت از استخوان فک که از باقی قسمت‌های جمجمه جدا است به کمک مفصل گیجگاهی زیرواره‌ای به جمجمه متصل شده و به این ترتیب امکان باز و بسته شدن فک فراهم می‌شود. 

زمانی که به مندیبل آسیبی وارد می‌شود، نتیجه گاهی یک شکستگی کامل به همراه جا به جایی و یا یک شکستگی بدون جا به جا شدن استخوان خواهد بود. 

در رفتگی فک، نتیجه جدا شدن مندیبل از یک یا دو مفصل گیجگاهی زیرواره‌ای است. 

فک بالا (maxilla) هم می‌تواند دچار شکستگی شود. ولی پزشکان شکستگی فک بالا را بیش‌تر به عنوان شکستگی صورت به رسمیت میشناسند. 

ضربه‌های شدید به صورت ممکن است باعث شکستگی یا دررفتگی فک شود. اینکه کدام یک از این دو عارضه رخ دهد به مکان ضربه به صورت و شدت نیروی وارد شده بستگی دارد. ضربه‌ها و آسیب‌های شدید هم بر اثر دعواهای شدید، زمین خوردن، سقوط، انجام فعالیت‌های ورزشی،تصادفات محیط کار و یا تصادفات رانندگی رخ می‌دهد. 

باز کردن بیش‌ از حد دهان هم عامل رایج در رفتگی فک است، این حالت در مواقع زیر ممکن است رخ دهد:

* خمیازه کشیدن 
* گاز گرفتن و یا گاز زدن غذا 
* استفراغ کردن 
* کارهای دندانپزشکی 

اختلالات مفصل گیجگاهی زیرواره‌ای علاوه بر ایجاد درد شدید، حرکت استخوان فک را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد. افرادی که این اختلالات را تجربه می‌کنند، بیش‌تر از سایر افراد در معرض خطر در رفتگی استخوان فک قرار دارند. افرادی که پیش‌تر یکبار دچار در رفتگی فک شده‌اند هم احتمال بیش‌تری دارد که دوباره این مشکل را تجربه کنند. 

علائم شکستگی فک و جا به جا شدن فک

نشانه‌های شکستگی فک و دررفتگی فک به شرح زیر است:
 

علائم شکستگی فک 

علائم شکستگی فک عبارتند از:

* درد 
* تورم به خصوص ورم صورت 
* خونریزی؛ از جمله خونریزی از دهان 
* مشکلات تنفسی 
* احساس ناراحتی در هنگام جویدن غذا 
* سفت شدن فک 
* بی حسی و کبود شدن صورت 
* ناراحتی‌های دندانی مانند بی حسی لثه‌ها یا لق شدن دندان‌ها 

درد، تورم و خونریزی از اولین علائم شکستگی فک است. تمام صورت متورم شده و استخوان فک دردناک و سفت می‌شود. در برخی از موارد هم که خونریزی رخ می‌دهد، مشکلاتی را برای تنفس ایجاد می‌کند. جریان خون ممکن است راه تنفسی را مسدود کند.

فرد در شکستگی فک درد زیادی را هنگام صحبت کردن و جویدن غذا احساس می‌کند. اگر شکستگی فک شدید باشد، حرکت فک محدود شده و یا حتی امکان دارد که فرد قادر به حرکت استخوان فک خود نباشد. 

بی حسی و تورم صورت و لثه‌ها هم در هنگام شکستگی فک رخ می‌دهد. علاوه بر این زمانی که این استخوان دچار شکستگی می‌شود، شکل ظاهری صورت هم تغییر می‌کند، فرد در یک سمت و یا هر دو سمت صورت برآمدگی‌هایی احساس خواهد کرد. شدت آسیب به فک باعث لق شدن دندان‌ها هم می‌شود. 

علائم در رفتگی فک 

علائم در رفتگی فک با شکستگی فک تفاوت‌هایی دارد. درد یک عامل اصلی است و زمانی که فرد دهان یا بدن خود را حرکت می‌دهد، بدتر خواهد شد. دیگر علائم در رفتگی فک عبارتند از:

* فک جلو آمده 
* فرد متوجه می‌شود که دندان‌هایش مانند قبل ردیف نبوده و گاز زدن لقمه‌های غذایی به مانند قبل نیست 
* بعد از یک گاز گرفتن غیر طبیعی ممکن است فرد قادر به بستن دهان خود به صورت کامل نبوده و این باعث خارج شدن بزاق از دهان شود
* صحبت کردن ممکن است دشوار شود
 

تشخیص دررفتگی و شکستگی استخوان فک 

برای تشخیص دررفتگی و شکستگی فک پزشک اقدامات زیر را انجام می‌دهد:

* پرسیدن شرح حال بیمار 
* معاینه فیزیکی 
* گرفتن عکس رادیولوژی اشعه ایکس 

اگر در رفتگی ساده باشد یک جراح فک و صورت و یا یک دندانپزشک می‌تواند آن را درمان کند. اما شکستگی‌های شدید نیاز به درمان توسط‌ جراح فک و صورت دارد. 
 

آیا وضعیت سایر اعضای بدن هم می تواند باعث دررفتگی فک شود؟

بله، مثلا برخی بیماری های عصبی یا برخی داروهای تاثیرگذار بر سیستم عصبی مرکزی می توانند حالت ارتجاعی عضلات ناحیه مفصل فک را کاهش دهند. البته برخی بیماری های مربوط به اختلال سنتز پروتئین مسبب شل شدگی لیگامان ها هم می توانند فک را از حالت اولیه خارج کنند. سکته مغزی هم ممکن است باعث بروز این مشکل شود، اما علتی کاملا ناشایع است.
 

آیا شدت دررفتگی فک در همه بیماران یکسان است؟

نه، هنگام دررفتگی حاد، بخش کوچکی از غضروف خارج می شود و در ناحیه جلوتر گیر می کند و دهان بازمی ماند. برای درمان این مشکل، با روشی فک را سر جای خود برمی گردانیم. اما افرادی که فکشان به طور مزمن هر از گاهی در می رود، معمولا درمی یابند که چطور خودشان می توانند به محض دررفتگی آن را جا بیندازند.
 

راه‌های درمان شکستگی و دررفتگی فک 

در رفتگی و شکستگی استخوان فک نیاز به درمان فوری و سریع دارد. تا زمانی که کمک پزشکی برسد باید فک را در وضعیت ثابتی قرار داد. فرد می‌تواند با دستان خود فک را نگه دارد و یا از یک باند برای بستن دور سر و زیر فک استفاده کند. درمان دررفتگی و شکستگی استخوان فک با هم متفاوت است.

درمان فک شکسته

درمان فک شکسته به شدت آسیب بستگی دارد. شکستگی های کوچک معمولاً به خودی خود و بدون نیاز به درمان پزشکی بهبود پیدا می‌کنند. در این شرایط پزشک برای کم کردن درد بیمار مسکن‌هایی تجویز خواهد کرد. از طرفی دیگر خوردن غذاهای نرم و آبکی از بدتر شدن آسیب وارد شده به فک جلوگیری می‌کند.

شکستگی‌های شدیدتر به مداخله پزشکی و یا جراحی نیاز دارند. گاهی در حین جراحی، برای اینکه فک ثابت مانده و فرایند درمان به خوبی طی شود، جراح مجبور به استفاده از پیچ‌ و سیم‌های مخصوص است. 

فرایند درمان ممکن است هفته‌ها طول بکشد. بعد از گذشت این مدت زمان برای قوی‌تر شدن ماهیچه‌های فک که مدت زیادی بی حرکت بوده‌اند، باید ورزش‌های خاصی انجام شود.
 

درمان فک در رفته

معمولاً پزشک با جا انداختن فک در رفته را درمان می‌کند. این کار به کمک دست و به صورت سرپایی انجام می‌شود.

در این روش دهان بیمار به آرامی باز شده و پزشک انگشت شست خود را داخل دهان بیمار و روی دندان عقبی بیمار قرار می‌دهد. باقی انگشتان پزشک زیر فک بیمار قرار گرفته و آن را ثابت در جای خود نگه می‌دارد. بعد از آن پزشک به آرامی استخوان فک پایین را سر جای خود بر می‌گرداند.

در برخی از موارد پزشک از بانداژ بارتون (Barton bandage) استفاده می‌کند‌. این باند دور سر و فک قرار می‌گیرد و کمک می‌کند تا حرکات فک محدود شده و فرایند درمان سریع‌تر طی ‌شود. گاهی فرد باید تا چندین روز از این پانسمان مخصوص استفاده کند. 

حرکت زیاد فک ممکن است بهبود کامل را به تعویق انداخته و یا باعث آسیب بیش‌تر شود‌. بنابراین تا مدتی بعد از درمان بیمار نباید خمیازه بکشد.

در موارد شدیدتر جراحی انجام می‌شود. برای مثال کاهش اندازه‌ی رباط‌های اطراف فک به سفت شدن مفصل و جلوگیری از آسیب‌های بیش‌تر کمک می‌کند.

سیم کشی فک 

فک شکسته یا در رفته در طول فرایند ریکاوری گاهی باند پیچی و یا سیم کشی می‌شود. 

برای درمان در رفتگی و شکستگی‌های جزئی پزشک گاهی از یک باند و یا پانسمان دور سر و زیر چانه بیمار استفاده می‌کند، این کار مانع از باز شدن زیاد دهان می‌شود.  داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن و ناپروکسان به کاهش درد و تورم کمک می‌کنند. 

اگر شکستگی شدید باشد برای سرعت بخشیدن به فرایند بهبودی از سیم کشی استفاده می‌شود. بیمار باید همیشه یک سیم چین یا قیچی به همراه داشته باشد، این وسایل به او کمک می‌کند که در صورت احساس خفگی و یا در صورت استفراغ به سرعت بتواند دهان خود را باز کند.

ریکاوری فک شکسته نیاز به صبوری زیادی دارد. تا حداقل 6 هفته بیمار نباید دهان خود را به مقدار زیادی باز کند. در صورت لزوم پزشک برای بیمار داروی مسکن و برای جلوگیری از بروز عفونت آنتی بیوتیک تجویز خواهد کرد. همچنین فرد در طی فرایند درمان و از آن‌جایی که قادر به جویدن غذاهای سفت نیست باید برای دریافت انرژی و کالری مورد نیاز خود غذاهای مایع مصرف کند. 
 

رژیم حاوی مواد غذایی نرم برای فک شکسته یا فک در رفته

تا زمانی که فک در رفته یا شکسته کامل بهبود پیدا نکرده است، بیمار باید غذاهای نرم مصرف کند.  اگر دچار در رفتگی یا شکستگی جزئی استخوان فک شده‌اید و در شرایطی هستید که این استخوان به خودی خود در حال بهبودی است، از خوردن غذاهایی که نیاز به جویده شدن زیاد دارند جلوگیری کنید. مواد غذایی مانند گوشت تازه، خام و چیپس باعث کشیدگی و درد در فک در حال بهبود می‌شود‌.

یک رژیم حاوی مواد غذایی نرم به راحتی جویده می‌شود و می‌توان از مواد غذایی زیر در آن استفاده کرد:
* گوشت کنسروی
* پاستای کامل پخته شده
* برنج کامل پخته شده
* سوپ
* کمپوت میوه

اگر برای درمان فک شکسته سیم کشی فک انجام شده باشد، از آنجایی که فرد قادر به باز و بسته کردن دهان خود نیست باید از نی استفاده کند. دریافت کالری به مقدار کافی یکی از نگرانی‌های بیمار و اطرافیانش است‌.  فرد باید ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز خود را به صورت روزانه دریافت کند.

غذاهای پوره شده‌ای که برای آماده سازی نیاز به اضافه کردن شیر و یا خامه دارند معمولاً گزینه‌ای مناسب برای قرار دادن در رژیم غذایی فرد بیمار هستند. 

میوه‌ها و سبزیجات پوره شده و گوشت کامل پخته شده پروتئین مورد نیاز فرد را تامین کرده و کمک می‌کند تا فرد سلامتی خود را زودتر به دست بیاورد. مصرف اوتمیل و گندم خامه‌ای و دیگر غلات نرم شده هم می‌تواند در رژیم غذایی فرد بیمار قرار بگیرد.

اگر فک سیم کشی شده باشد، فرد باید تعداد دفعات غذا خوردن خود را افزایش دهد. به جای خوردن سه تا ۴ وعده در روز باید ۶ تا ۸ وعده غذایی سبک مصرف شود. خوردن مقدار کافی و کوچک زیاد در طول روز به تامین کالری مورد نیاز بیمار کمک می‌کند. 

زمانی که فرد به دفعات غذا می‌خورد، می‌تواند در وعده‌های غذایی خود تنوع ایجاد کند و مثلاً هر بار یک اسموتی با یک طعم جدید را مصرف کند. خوردن شیر و اسموتی کالری مورد نیاز بیمار را تامین می‌کند. آب، چای، قهوه و نوشیدنی‌های گازدار باید در این شرایط کم‌تر شود. 

غذاها باید به صورت ولرم مصرف شوند. بعد از آسیب فک، ممکن است دندان‌ها بیش از قبل حساس بوده و گرمای زیاد غذاها باعث ایجاد احساسی ناخوشایند شود.

برای دریافت ویتامین‌های مورد نیاز می‌توان غذاهای مخصوص نوزادان را مصرف کرد. از آب یا شیر برای رقیق کردن سوپ‌ها و یا غذاهای کنسروی غلیظ استفاده کنید. 

ریکاوری دررفتگی فک و شکستگی فک 

در رفتگی فک و شکستگی فکی که برای درمان به جراحی نیاز نداشته باشد معمولا ۴ تا ۸ هفته بعد بهبود پیدا می‌کنند. 

در حالی که شکستگی‌های نیازمند جراحی به ماه‌ها زمان برای ریکاوری کامل نیاز دارند. در بیش‌تر موارد فک بهبود یافته و عوارض جانبی ناچیزی برجا خواهد ماند. با این همه احتمال بازگشت درد بعد از وارد آمدن آسیب به فک وجود دارد. به این حالت اختلال مفصل گیجگاهی زیرواره‌ای گفته می‌شود. افرادی که پیش‌تر دچار در رفتگی فک شده‌اند هم احتمال بیشتری دارد که دوباره با این مشکل رو به رو شوند. 

برای جلوگیری از بروز درد و یا آسیب‌های احتمالی دوباره به فک پزشک از بیمار می‌خواهد که در هنگام خمیازه کشیدن و یا عطسه کردن زیر چانه‌ی خود را نگه دارد.

برای درمان دررفتگی یا شکستگی فک باید به متخصص جراحی فک و صورت مراجعه کنید.


منبع: سایت دکتردکتر
سایت دکترسلام
سایت ساعدنیوز